Çocuklarda ters psikolojinin gücü ve riskleri

Çocuğunuza “Odanı hemen topla” dediğinizde büyük ihtimalle direnişle karşılaşırsınız.
Ama aynı çocuğa gülümseyerek “Sen zaten oyuncaklarını bu kadar hızlı toplayamazsın” derseniz, bir anda koştura koştura işe girişir.
Peki bu nasıl oluyor?
Çocuklar, özellikle okul öncesi dönemden başlayarak, bağımsızlık mücadelesine girer. “Ben yapacağım!” cümlesi bu dönemin en güçlü mottosudur.
Ters psikoloji, aslında bu özerklik ihtiyacına dokunur.
Çocuk, kendisine yasak getirildiğinde ya da “yapamazsın” dendiğinde, bunu bir meydan okuma olarak görür ve kendini kanıtlama isteğiyle harekete geçer.
Psikolojide bu duruma “reaktans” denir.
İnsan, özgürlüğü kısıtlandığında ya da bir şey yapma hakkı elinden alındığında, tam tersine o davranışı yapma arzusu duyar.
Çocuklarda bu mekanizma daha saf ve güçlüdür.
Örneğin bir anne, akşam yemeğinde çocuğuna “Hadi masayı kurmama yardım et” dediğinde genelde çocuk, tepki vermez.
Ama gülümseyerek “Sanırım sen benden hızlı tabak taşıyamazsın” dediğinde, çocuk oyuncağını bırakıp koşturmaya başlar.
Burada anne, basit bir görev çağrısını oyunlaştırmış ve ters psikolojiyle çocuğun içsel motivasyonunu uyandırmıştır.
Ters motivasyon çocuklarda birçok anne babanın sık başvurduğu bir davranış biçimidir.
Birçok sıkıntılı anı çözecek güce sahiptir.
Peki riskleri var mıdır?
Kesinlikle evet.
Güvenin Zedelenmesi
Ters psikolojinin sürekli kullanılması tehlikeli olabilir.
Eğer anne-baba her seferinde “Sen yapamazsın” yaklaşımıyla hareket ederse, çocukta bir süre sonra şu şüphe doğar:
“Acaba bana söylenen şeyler aslında doğru mu?”
Bu da güven ilişkisinde zedelenmeye yol açabilir.
Dolayısıyla bu yöntem bir baharat gibi düşünülmeli; yemeğin tadını artırır ama ana malzeme olmaz.
Doğru ölçü, şu ipuçlarıyla bulunur:
Oyun havasında söylemek, kırıcı olmamak, ara sıra kullanmak ve çocuğun tepkisini gözlemek.
Peki dengeli kullanımı nasıl sağlayabiliriz?
Dengeli Kullanım:
Harmanlama Yöntemi
Çocukla iletişimde beş yöntem çok önemlidir:
Açık anlatım (neden-sonuç ilişkisiyle açıklama).
Seçenek sunma (çocuğa kontrol hissi verme).
Olumlu pekiştirme (takdir ve teşvik).
Oyunlaştırma (görevleri eğlenceli hale getirme).
Ters psikoloji (nadir, sürpriz etkili kullanım).
Günlük yaşamda ana yöntemler açıklama, seçenek ve pekiştirme olmalı; oyunlaştırma işleri keyifli hale getirir; ters psikoloji ise gerektiğinde işin rengini değiştirir.
Sonuç olarak çocuk yetiştirmek, her zaman net çizgileri olan bir süreç değildir.
Bazen düz bir “Yap” ifadesi işe yarar, bazen de “Yapamazsın”ın altında yatan oyun çağrısı çocuğun içsel enerjisini harekete geçirir.
Önemli olan, çocuğun ihtiyaçlarını ve anlık psikolojik süreçlerini görmek; yöntemleri, güven, saygı ve sevgi zemininde harmanlayabilmektir.