Domatesin o masum yuvarlaklığına baktığınızda bunlardan hangisi gözünüzün önüne geliyor?
*Sabah kahvaltısında menemene renk katan bir tat.
*Akşam yemeklerinde hazırlanan salataya renk ve tat katan bir lezzet.
*Biberin kardeşi.
*Salatalığın dostu.
*Peynirin ortağı.
Lezzeti ve faydalarıyla sofraların vazgeçilmezi haline gelen domates bu saydıklarımdan ve hayal ettiklerinizden çok daha fazlası. Masumane yuvarlaklığıyla Uluslararası İlişkilerde de yer edinmiş kırmızı bir mucize. Uluslararası ilişkilerde doğrudan bir aktör olmasa da ülkeler arasındaki ticaret anlaşmazlıklarının, siyasi krizlerin ve gıda diplomasisinin sembolü haline gelmiştir.
O domates ki toprağın sesini duyuramayanların kırmızı ve sulu bir çığlığı. Tarladan sofraya gelene kadar geçen o meşakkatli süreçte ekonomi, diplomasi ve siyasetin iç içe geçtiği bir yolculuktur aynı zamanda. Küresel politikanın sessiz ama bir o kadar çok şey anlatan bir aktörüdür. Dünya siyasetinde bazen bir protesto aracı olarak çıkar karşımıza bazen de bir ticaret savaşının sembolü olur. Domates, sadece salata tabağımızı değil, aynı zamanda küresel ilişkileri de şekillendiren bir güce sahiptir. Uluslararası ticaret anlaşmalarında masaya gelen bir nesne hatta koz olmuştur. Yakın tarihte en bilinen örnekse geçtiğimiz ay Amerika-Meksika arasında yaşanan domates savaşlarıdır. Amerikalı domates üreticileri Meksika'dan gelen düşük fiyatlı domateslerin Amerikan piyasasını olumsuz yönde etkilediğini savunarak Amerika hükümetine baskı yaptılar. Bu baskı sonucunda da Amerika hükümeti Meksika'dan gelen domateslere %17 gümrük vergisi getirdi. Başlı başına tek bir ürünün ihracatına yönelik olan vergi değişikliği bile iki ülke arasındaki ticari ilişkileri germeye yetti. Bu arada, Amerika'da tüketilen domateslerin %91'i Meksika'dan tedarik ediliyor. Yıllık ticaret hacmiyse Meksika Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2024 yılında 3,34 milyar dolar. Trump hükümeti kendi yerel üreticisini desteklemek için iki ülke arasındaki bu ticari gerilimi göze aldı ve 2025'in ilk yarısına baktığımızda domates ihracatında %19,2'lik bir düşüşe neden oldu.
Benzer bir gerilimse 2015 yılında Türkiye ile Rusya arasında yaşanmıştı. 2015 yılında bir Rus uçağının düşürülmesiyle başlayan krizde, Rusya, Türkiye'den domates ithalatını durdurma kararı almıştı. Bu kritik hamle, Türkiye ekonomisi için önemli bir gelir kaynağını kesmişti. Ciddi bir yaptırım kararıydı. Sonrasında iki ülke arasındaki ilişkiler düzelince kısıtlamalar da kaldırıldı.
Bu iki örnekten de göreceğimiz üzere domatesin uluslararası ilişkilerdeki rolü yeri geldiğinde stratejik bir silaha dönüşebiliyor.
Öte yandan domatesin soframıza gelene kadarki süreci bize uluslararası ilişkilerin görünmez bir ağını da gözler önüne serer. Tohumun nereden geldiğinden tutun, domates tarlalarının/seralarının hangi ülkenin teknolojisiyle kurulduğu, ihracat söz konusuysa hangi ülkelere yapılacağı, gümrüklerde ülkemize uygulanan tarife engelleri ve en önemlisi de hedef pazardaki tüketicinin damak zevki bu ağın içine dahil. Anavatanı Güney Amerika olan domates, 16. yüzyıl itibariyle önce Avrupa'ya, oradan da tüm dünyaya yayıldı. İlk başlarda süs bitkisi olarak görüldü. Bahçelerde yetiştirildi ama yenmedi. Bir dönem domatesin asidi kurşun tabaklarla etkileşip zehirlenmelere yol açtığı için insanoğlu domatesi yemeye korktu. Halbuki suç domateste değil kurşun tabaklardaydı. İngiltere ve Fransa'da örneğin 17. yüzyıla kadar renginden dolayı ve afrodizyak etkisinden kaynaklı ‘aşk elması' olarak anılmış. Günümüzdeyse küresel ilişkileri ve ekonomiyi derinden etkileyen stratejik bir öneme sahip.
Yereldeyse Silivri'nin domates üretim kapasitesi, İstanbul'un gıda tedarik zincirinde stratejik bir rol oynuyor.
Bölgemizdeki verimli araziler, çiftçilere verilen destekler ve bu yıl 41.'si düzenlenen Değirmenköy Domates Festivali Silivri'yi lezzetli ve kaliteli domates üretimi konusunda öne çıkan bir merkez haline getiriyor.
Botanik biliminde meyve, mutfak dünyasındaysa bir sebze olarak kabul gören domatesin bölgemiz özelinde markalaşmasına önemli bir katkı sunuyor.
